Een lekkere les heeft vaart en afwisseling. Het tempo is zodanig afgestemd op het leren van de kinderen dat ze niet verveeld raken, maar zich ook niet opgejaagd voelen. Als het tempo te laag ligt, dan haken leerlingen zichtbaar af, terwijl ze bij een te hoog tempo niet goed grip krijgen op wat wordt uitgelegd. Ze kunnen daardoor gefrustreerd of ontmoedigd raken.
Een les met een goed afgestemd tempo ziet er eenvoudig uit, maar is minder makkelijk uit te voeren dan je zou denken. Als onderwijsadviseur heb ik het voorrecht om jaarlijks veel lessen te observeren; meestal vanaf een (te) klein stoeltje achter in de klas. Als ik een les met een goed tempo observeer, dan vliegt ook voor mij de tijd en is de les alweer voorbij voordat ik het besef. Dat is ook precies het kenmerk van een prima tempo: de leerlingen ervaren dat de tijd voorbij vliegt.
De afgelopen weken heb ik vanaf mijn stoeltje enkele technieken genoteerd die effectieve leerkrachten toepassen in lessen met een goed afgestemd tempo. Deze inzichten deel ik graag met je in de regels van dit Pica-onderwijsblog. Lees snel verder!
De afwisseling van uitleggen en verwerken bevordert het tempo in je les.
Zorg allereerst voor afwisseling in je les. Geef een korte mondelinge uitleg en laat daarna jouw uitleg actief verwerken. Geef bijvoorbeeld de opdracht om het in eigen woorden samen te vatten voor een klasgenoot of vraag om er enkele regels over te schrijven. Ook het stellen van vragen over je uitleg zorgt voor vaart.
De afwisseling van uitleggen en verwerken bevordert het tempo in je les. Houd de verwerkingsmomenten kort, zodat leerlingen weten dat ze de tijd echt moeten gebruiken voor het verwerken van de lesinhoud in plaats van gezellig te babbelen over koetjes en kalfjes.
Wissel mondelinge uitleg af met het tonen van een video, een afbeelding of concreet materiaal. Laat hen een stuk tekst lezen en deze daarna in steekwoorden en eenvoudige tekeningen samenvatten op papier. Luisteren, kijken, lezen, schrijven, nadenken, verwoorden. Het zijn krachtige elementen die bijdragen aan afwisseling in de les.
In een goed afgestemde les wordt de leerlingen voortdurend gevraagd om actief te verwerken wat ze zojuist hebben gehoord of gelezen. De Brabantse dorpsschoolmeester en polderpedagoog Jan Geluk schreef hierover in 1882 al wijze woorden in zijn Woordenboek voor opvoeding en onderwijs.
Bij alle leeren kunnen wij tweederlei operatie onderscheiden: waarnemen, wat er gedaan moet worden, en uitvoeren. De leerling hoort iets verhalen of beschrijven en geeft het geziene of gehoorde (…) terug.
In een klas waarin de leerkracht hard werkt en de leerlingen enkel luisteren, ervaren zij een te laag lestempo. In een les met directe instructie is er gelukkig voortdurend interactie tussen de leerkracht en de klas. Niet alleen tussen individuele leerlingen en de leerkracht, maar ook tussen de gehele klas en de leerkracht.
Afdwalen is onmogelijk. Bovendien krijg je als leerkracht goed zicht op de mate van beheersing, waarmee je voorkomt dat je te veel herhaalt of juist te snel gaat. Je stemt het tempo van de les af op de leerbehoefte van de klas.
Denktijd geven voelt traag voor de leerkracht, maar snel voor de leerlingen.
Wat nog meer? Effectieve leerkrachten zijn zich ervan bewust dat niet zijzelf afwisseling en vaart moeten ervaren, maar de kinderen. Dus in plaats van snel beurten te geven (dat voelt lekker snel en afwisselend), geven ze denktijd na het stellen van de vraag aan de klas. De kinderen moeten nu nadenken en worden geactiveerd. De leerkracht moet even wachten (dat voelt niet snel en afwisselend) en dat vraagt om zelfbeheersing en geduld. Denktijd geven voelt traag voor de leerkracht, maar snel voor de leerlingen.
Gebruik je wisbordjes? Laat deze dan opsteken op jouw teken en zorg dat ze ook echt allemaal omhoog gaan. Als je daarin verslapt, dan besteden sommige leerlingen hun tijd aan andere zaken (het wisbordje wordt immers toch niet gecontroleerd).
Wees ook streng op netheid en grootte van het schrijven op de wisbordjes. Laat het verbeteren als het niet voldoet aan de eisen. Dit zorgt ervoor dat leerlingen tijdens het uitwerken beter hun best doen en zich er niet met een jantje-van-leiden van afmaken.
Ze werken dan met het puntje van de tong uit de mond in plaats van dat zij passief de les uitzitten. Het maakt een groot verschil in de tijdsbeleving van leerlingen; ze gaan op in de les en opeens gaat de schoolbel al. De les is voorbij. Net als dit blog.
Door: Marcel Schmeier
Gepubliceerd op 16 maart 2022.
 
 
