De architect had het goed bedoeld. Om de doorgaande lijn in de school te benadrukken, moesten de kinderen van groep 1 en 2 in contact staan met de kinderen uit de hoogste groepen. Op de benedenverdieping van het gebouw tekende ze daarom een grote open ruimte waar de jongste kinderen konden spelen. Via een open plafond stonden de lokalen van de onderbouw in verbinding met de midden- en bovenbouw. Hierdoor konden kinderen van verschillende leeftijden elkaar zien.
Helaas konden ze elkaar ook horen. Luid en duidelijk. De hele dag door was de herrie van de speelruimte hoorbaar in de klassen van de oudere kinderen. Het geluidsniveau in een gemiddelde kleuterklas schommelt tussen 71 en 79 dB(A). Bij het spelen op het plein stijgt het geluidsniveau zelfs tot 95 db(A). Dat is ongeveer even luid als een elektrische drilboor. Leerlingen uit hogere klassen maken tot 20 procent meer fouten als het niet stil is in de klas.
Leerlingen uit hogere klassen maken tot 20 procent meer fouten als het niet stil is in de klas.
Een speelplein in het hart van een schoolgebouw is dan ook een slecht idee. Het romantische concept van verbinding ging ten koste van de belangrijkste functie van het schoolgebouw, namelijk dat kinderen er in rust kunnen leren.
Een vergelijkbare fout wordt regelmatig gemaakt bij de inrichting van de ruimte rondom de school. Zo bezocht ik ooit een school waar de natuurspeelplaats voor groep 1 en 2 naast het klaslokaal van groep 6 was aangelegd. De hele dag renden er kinderen langs het raam.
Op een andere school was het kleuterplein gesitueerd naast de kleutergroep. Dat was goed bedacht! Helaas bevonden zich daarboven de bovenbouwgroepen. De oudere leerlingen hadden voortdurend last van het lawaai. De ramen konden daardoor niet open op een warme dag: het was kiezen tussen hitte of herrie.
Architecten met vernieuwende ideeën over scholenbouw zouden er goed aan doen om eens een kijkje te nemen bij oude schoolgebouwen. Hierin zit vaak tientallen jaren aan kennis en ervaring over effectieve scholenbouw verwerkt. Het kleuterplein ligt bijvoorbeeld ver weg van de overige klassen.
Bij het ontwerpen van een grote school is het bovendien goed om te beseffen dat de pauzetijden per jaargroep verschillen en een plein dus ook tijdens schooltijden wordt gebruikt. Leg het plein daarom ver weg van de klaslokalen of maak meerdere pleinen.
Ik was ooit in een modern schoolgebouw waarin middenin de klas een pilaar stond.
Ik heb nog een aantal tips voor schoolteams die binnenkort nieuwbouw gaan realiseren. Een: zorg voor grote klaslokalen. Veel scholen richten leerpleinen in. Behalve dat deze lawaaiig zijn, snoepen ze ook ruimte af van de lokalen. De afgelopen twintig jaar is de oppervlakte van een klaslokaal behoorlijk verminderd, waardoor kinderen dicht op elkaar zitten en het snel warm wordt in een klas.
Twee: voorzie de klaslokalen van airconditioning. Veel Nederlandse klaslokalen zijn in de zomer broeikassen waar de temperatuur ver boven de 30˚C uitkomt. In dergelijke extreme omstandigheden komt van leren niet veel meer terecht. De arbo adviseert voor licht fysiek kantoorwerk een maximum van 28˚C. In de zomer is het in de meeste Nederlandse klaslokalen veel warmer, zo blijkt uit de antwoorden op mijn poll op Twitter.
De ventilatie moet goed op orde zijn, dat hebben we geleerd tijdens de coronacrisis. Kleine klassen met daarin 30 kinderen zorgen ook voor snel oplopende CO2-concentraties. Veel klimaatsystemen krijgen de waarden echter niet op orde. Tip drie is dan ook: zorg dat de ramen open kunnen. In sommige nieuwe scholen is dit niet mogelijk. Dat is een groot probleem.
Dat geldt ook voor automatische verwarming van het gebouw. Hierdoor is het in sommige schoolgebouwen ijskoud aan de noordkant en bloedheet in de lokalen aan de zuidkant. Daarom is tip vier: zorg dat de temperatuur per klaslokaal te regelen is. Dat geldt ook voor de zonneschermen.
Sommige architecten vinden dat moderne gebouwen asymmetrische vormen moeten hebben. Dat leidt tot lokalen met afwijkende vormen, waardoor een klassikale tafelopstelling soms lastig is. Soms blijven er ook vreemde vormen over, vaak op de hoeken van het gebouw, waardoor leerlingen het bord niet goed kunnen zien. Ik was ooit in een modern schoolgebouw waarin middenin de klas een pilaar stond.
Resumé. Kleuterpleinen ver weg van de overige groepen. Goede airconditioning en ventilatie, ramen die open kunnen, temperatuurregelaar in iedere klas en grote klaslokalen. Vooral grote en brede klaslokalen zonder gekke vormen, zodat je drie rijen van twee tafels kunt neerzetten en frontale instructie kunt geven. En gun de leerkrachten een cadeautje: een grote beschrijfbare whiteboardwand in iedere klas.
Door: Marcel Schmeier
Gepubliceerd op 6 juli 2021
 